Coachend, transformationeel en situationeel. Wie zoekt op leiderschapsstijlen komt al snel terecht in een lange lijst van benaderingen. Elke stijl legt de focus ergens anders: op resultaat, verbinding, controle of inspiratie. Maar wat kun je daar in de praktijk eigenlijk mee?
In dit artikel bespreekt Anke Baak, Senior Leadership Development Consultant bij Relevance, de zeven bekendste leiderschapsstijlen en laat ze zien waarom Relevance bewust voor een andere aanpak kiest.
Leiderschap heeft directe invloed op hoe een team functioneert. Het bepaalt in grote mate de sfeer, motivatie en samenwerking. “De stijl van de leider werkt altijd door in het gedrag van het team,” zegt Anke Baak. “Of je dat nu bewust doet of niet.”
Een stijl die vooral inzet op controle en resultaat kan korte tijd effectief lijken, maar op de lange termijn zorgen voor stress, terughoudendheid of verloop. Te veel ruimte en te weinig richting kunnen juist leiden tot chaos en onduidelijkheid. “Als mensen niet weten waar ze aan toe zijn, haken ze af of gaan op de automatische piloot.”
Daarom is het volgens Anke belangrijk dat leiders hun stijl niet als vaststaand zien. “Leiderschap is de kunst van schakelen. Je hoeft niet alles te kunnen, maar je moet wel zien wat er nodig is – en daarop durven handelen.”
Goede leiders kiezen dus niet één stijl, maar ontwikkelen het vermogen om bewust bij te sturen of juist los te laten, afhankelijk van de situatie en de behoeften van het team.
“Deze leiderschapsstijlen zijn herkenbaar, maar zelden compleet,” zegt Anke. “Als leider moet je kunnen schakelen, niet vastzitten in één stijl.” Toch zijn er leiders die vasthouden aan één specifieke leiderschapsstijl. De meeste leiderschapsstijlen kun je onderbrengen in drie stromingen: resultaatgericht, mensgericht en contextgericht. Hieronder de zeven meest bekende leiderschapsstijlen:
Transactioneel leiderschap is sturen op structuur, duidelijke afspraken en het belonen van prestaties. Deze stijl gaat uit van duidelijke doelen, meetbare resultaten en een heldere taakverdeling. Leiders die transactioneel handelen, focussen op efficiëntie en voorspelbaarheid. Deze stijl werkt goed in stabiele omgevingen of bij operationele teams met heldere KPI’s.
Voorbeeld van transactioneel leiderschap: In een productieteam worden targets gesteld, en wie die haalt, krijgt een bonus. Er is weinig ruimte voor dialoog, maar de output is hoog.
Transformationeel leiderschap is het inspireren van medewerkers door visie, vertrouwen en het stimuleren van verandering. Transformationele leiders richten zich op groei, innovatie en het collectief overstijgen van verwachtingen. Ze zetten in op gedeelde waarden en motiveren teams met een groter doel.
Voorbeeld van transformationeel leiderschap: Een CEO die zijn bedrijf door een digitale transformatie leidt, inspireert medewerkers met een toekomstvisie én geeft ruimte om daarin actief bij te dragen.
Dienend leiderschap is het ondersteunen van het team door te luisteren, te faciliteren en vertrouwen te geven. De leider stelt zich bescheiden op, zet de behoeften van het team centraal en bouwt aan een veilige werksfeer. Deze stijl stimuleert eigenaarschap en teamverantwoordelijkheid.
Voorbeeld van dienend leiderschap: Een teamleider in de zorg stemt voortdurend af op wat het team nodig heeft om goede zorg te kunnen leveren, en springt bij waar nodig.
Coachend leiderschap is gericht op het ontwikkelen van mensen door feedback, reflectie en ondersteuning. De coachende leider ziet het potentieel van medewerkers en helpt hen dat stap voor stap te realiseren. Hij of zij stelt vragen in plaats van antwoorden te geven.
Voorbeeld van coachend leiderschap: In een salesorganisatie helpt de leidinggevende medewerkers om hun eigen leerdoelen te stellen en bespreekt regelmatig voortgang en knelpunten.
Situationeel leiderschap is het aanpassen van leiderschapsstijl aan de situatie, het team en het ontwikkelniveau van medewerkers. Deze leider wisselt tussen sturen, ondersteunen, coachen of delegeren afhankelijk van wat het team nodig heeft. Flexibiliteit staat centraal.
Voorbeeld van situationeel leiderschap: Bij een nieuwe medewerker wordt meer gestuurd en begeleid, terwijl ervaren teamleden juist meer autonomie krijgen.
Autoritair Leiderschap is het geven van duidelijke instructies en het nemen van beslissingen zonder overleg. De leider houdt controle en verwacht gehoorzaamheid. Deze stijl werkt bij crisis, spoed of onervaren teams, maar kan op lange termijn ten koste gaan van betrokkenheid.
Voorbeeld van autoritair (of directief) leiderschap: Tijdens een acute IT-crisis bepaalt de teamleider wat iedereen moet doen, zonder overleg, om de storing zo snel mogelijk op te lossen.
Democratisch leiderschap is het betrekken van het team bij besluitvorming en ruimte geven voor inbreng. De leider faciliteert dialoog en consensus, waardoor medewerkers zich gehoord voelen. Dit bevordert samenwerking en draagvlak.
Voorbeeld van democratisch (of participatief) leiderschap: Bij het ontwikkelen van een nieuw product vraagt een manager input van alle betrokken disciplines en neemt de beslissing samen.
Bij Relevance werken we niet vanuit stijlen, maar vanuit behoeften. Het model Needs-Driven Leadership helpt leiders te schakelen tussen sturen op 4 factoren en de onderliggende vier universele behoeften in elk team:
“Wij geven geen stijl mee, maar een bril,” zegt Anke. “Een manier van kijken die je helpt beter te reageren op wat er speelt.”
Leiders leren geen trucje, maar bouwen een gedragsrepertoire dat werkt in verschillende situaties. “De vraag is niet of je een autoritaire of democratische leider bent,” zegt Anke. “De vraag is: wat heeft jouw team nu nodig?” En kun je in die behoefte voorzien?
Relevance is de in-company trainingsdivisie van Schouten & Nelissen. Met meer dan 40 jaar ervaring in leiderschaps- en talentontwikkeling en een wereldwijd netwerk van meer dan 900 facilitators ondersteunt Relevance jaarlijks meer dan 100.000 professionals. Altijd op maat, altijd evidence-based en altijd gericht op impact in de echte wereld.
Benieuwd hoe Needs-Driven Leadership kan werken voor jouw team of organisatie? Boek een gratis sessie met een van onze Leiderschapsadviseurs. We onderzoeken graag wat er mogelijk is voor jouw mensen en jouw doelen.